مدیریت پروژه یکی از عناصر کلیدی در موفقیت سازمانها و کسبوکارها محسوب میشود. در عصر رقابتهای پیچیده و سرعت بالای تغییرات، اجرای بهینه پروژهها نیازمند سیستمهایی است که بتوانند فرآیندها را استاندارد، منابع را مدیریت، و دادهها را بهصورت یکپارچه تحلیل کنند. اینجاست که مفهوم استقرار سیستم مدیریت پروژه اهمیت پیدا میکند.
در این مقاله، به بررسی جامع مفهوم استقرار سیستم مدیریت پروژه، اهداف و ضرورتهای آن، مراحل پیادهسازی، و نمونههایی از ابزارها و داشبوردهای مدیریت پروژه خواهیم پرداخت. همچنین، نقش منشور دفتر مدیریت پروژه (PMO) و سیستمهای جامع مدیریت پروژه در بهبود عملکرد سازمانها را تحلیل میکنیم. این راهنما برای مدیران پروژه، کارشناسان مدیریت، و افرادی که به دنبال ارتقای عملکرد پروژههای خود هستند، طراحی شده است.
تعریف استقرار سیستم مدیریت پروژه
استقرار سیستم مدیریت پروژه به فرآیند طراحی، پیادهسازی، و عملیاتیسازی مجموعهای از روشها، ابزارها، و ساختارهایی اشاره دارد که به سازمانها در مدیریت بهتر پروژههایشان کمک میکنند. هدف اصلی این سیستم، استانداردسازی فرآیندهای مدیریت پروژه، بهبود کارایی و اثربخشی، و تضمین دستیابی به اهداف پروژهها در زمان مشخص و با کیفیت مطلوب است.
استقرار سیستم مدیریت پروژه شامل چه مواردی است؟
- تعریف فرآیندها و استانداردها:
فرآیندهایی مشخص و ساختاریافته که راهنمای اجرای تمامی مراحل پروژه از برنامهریزی تا خاتمه هستند. این فرآیندها شامل تعیین وظایف، زمانبندی، مدیریت تغییرات، و کنترل کیفیت میشوند. - ایجاد زیرساختهای نرمافزاری و فناوری:
استفاده از ابزارها و نرمافزارهای مدیریت پروژه برای نظارت بر پیشرفت، تخصیص منابع، و تهیه گزارشهای تحلیلی. نرمافزارهایی مانند Microsoft Project، Primavera، و Jira نمونههایی از این ابزارها هستند. - تعریف نقشها و مسئولیتها:
تخصیص مسئولیتها به اعضای تیم پروژه و ایجاد ساختار سازمانی که به شفافیت در وظایف و هماهنگی تیم کمک میکند. - ایجاد سیستم گزارشدهی:
طراحی قالبهای استاندارد برای گزارشدهی به ذینفعان پروژه و تیمها بهمنظور اطمینان از شفافیت و دسترسی به اطلاعات دقیق. - ارزیابی عملکرد پروژهها:
ایجاد سیستمهایی برای سنجش و ارزیابی عملکرد پروژهها، شناسایی انحرافات، و بهبود فرآیندها.
چرا استقرار سیستم مدیریت پروژه اهمیت دارد؟
- بهبود کارایی:
با استانداردسازی فرآیندها، اجرای پروژهها سریعتر و بدون اتلاف منابع انجام میشود. - افزایش شفافیت:
سیستمهای مدیریت پروژه به مدیران و تیمها امکان میدهند که وضعیت پروژه را در هر لحظه بررسی و مشکلات را زودتر شناسایی کنند. - کاهش ریسکها:
سیستم مدیریت پروژه ابزارهایی برای پیشبینی و کنترل ریسکها ارائه میدهد که به جلوگیری از تأخیرها و هزینههای اضافی کمک میکند. - هماهنگی تیمها و بهبود همکاری:
این سیستمها تیمها را از طریق ابزارهای مشترک و روشهای استاندارد هماهنگ میکنند و ارتباط مؤثری بین اعضا و ذینفعان پروژه برقرار میسازند.
نمونههای کاربردی استقرار سیستم مدیریت پروژه
- در پروژههای ساختمانی:
مدیریت زمانبندی، منابع، و نظارت بر پیشرفت ساختوساز با استفاده از ابزارهای مدیریت پروژه. - در صنایع فناوری اطلاعات:
کنترل پیشرفت پروژههای توسعه نرمافزار یا پیادهسازی سیستمهای IT با استفاده از ابزارهایی مانند Agile و Scrum. - در پروژههای دولتی و زیرساختی:
نظارت دقیق بر پیشرفت پروژههای زیرساختی نظیر احداث جادهها، پلها، و پروژههای انرژی.
هدف از استقرار یا پیادهسازی سیستم مدیریت پروژه
استقرار سیستم مدیریت پروژه با هدف بهبود عملکرد و کارایی در مدیریت پروژهها انجام میشود. این اقدام به سازمانها کمک میکند تا از طریق بهینهسازی فرآیندها، کاهش ریسکها، و ایجاد شفافیت بیشتر، پروژههای خود را با دقت و کیفیت بیشتری اجرا کنند. در ادامه، اهداف کلیدی استقرار این سیستمها توضیح داده شده است:
- استانداردسازی فرآیندها:
یکی از اهداف اصلی استقرار سیستم مدیریت پروژه، ایجاد رویههای استاندارد برای تمامی مراحل پروژه است. این استانداردها به تیمها کمک میکنند تا کارها را با شفافیت بیشتری انجام دهند و از بروز اشتباهات ناشی از نبود چارچوب مشخص جلوگیری کنند. - افزایش بهرهوری:
سیستم مدیریت پروژه با خودکارسازی بسیاری از فرآیندها مانند زمانبندی، تخصیص منابع، و نظارت بر عملکرد، باعث افزایش بهرهوری تیمها و کاهش زمان اجرای پروژه میشود. - کاهش ریسکها و مشکلات احتمالی:
با استفاده از ابزارهای پیشبینی و تحلیل، سیستم مدیریت پروژه به شناسایی و مدیریت ریسکهای احتمالی کمک میکند و از بروز مشکلات جدی در پروژه جلوگیری میشود. - بهبود نظارت و شفافیت:
با استقرار این سیستم، تمامی اطلاعات مرتبط با پروژهها در قالب گزارشها و داشبوردهای تحلیلی در دسترس قرار میگیرد. این امر به مدیران کمک میکند تا نظارت دقیقتری بر پیشرفت پروژه داشته باشند و تصمیمگیریهای بهتری انجام دهند. - مدیریت منابع بهینه:
تخصیص منابع انسانی، مالی، و تجهیزاتی در پروژهها به کمک این سیستمها بهینهتر انجام میشود. این امر از اتلاف منابع جلوگیری کرده و بهرهوری کلی را افزایش میدهد. - افزایش هماهنگی و ارتباطات تیمی:
سیستم مدیریت پروژه با تعریف دقیق نقشها، مسئولیتها، و ابزارهای ارتباطی، هماهنگی و همکاری بین اعضای تیم و ذینفعان پروژه را تقویت میکند. - اطمینان از دستیابی به اهداف پروژه:
با تعریف دقیق اهداف، معیارهای موفقیت، و برنامههای اجرایی، این سیستم به تیمها کمک میکند تا پروژهها را در زمان و بودجه تعیینشده به پایان برسانند.
مراحل استقرار سیستم مدیریت پروژه
استقرار سیستم مدیریت پروژه شامل مراحل متوالی و منظم است که برای طراحی، پیادهسازی، و بهینهسازی فرآیندها و ابزارهای مدیریت پروژه اجرا میشود. این مراحل به شرح زیر است:
- تحلیل نیازها و وضعیت موجود
در این مرحله، سازمان ابتدا نیازها، اهداف، و چالشهای خود در مدیریت پروژه را شناسایی میکند. ارزیابی فرآیندهای موجود و بررسی نقاط ضعف و قوت نیز بخشی از این مرحله است. - تعریف اهداف و الزامات سیستم
سازمان اهدافی مانند بهبود زمانبندی، کاهش هزینهها، یا ارتقای شفافیت را مشخص میکند. همچنین، الزامات فنی و سازمانی سیستم مدیریت پروژه تعیین میشوند. - انتخاب ابزارها و فناوریها
نرمافزارها و ابزارهایی که قرار است برای مدیریت پروژه استفاده شوند، بر اساس نیازها و بودجه سازمان انتخاب میشوند. ابزارهایی مانند Microsoft Project، Primavera، و Jira نمونههایی از این فناوریها هستند. - طراحی فرآیندها و ساختارها
فرآیندهای استاندارد مدیریت پروژه شامل نقشها، زمانبندیها، و ساختارهای گزارشدهی تعریف و مستند میشوند. این ساختارها به عنوان پایه اصلی سیستم مدیریت پروژه عمل میکنند. - آموزش و توانمندسازی تیمها
آموزشهای تخصصی برای اعضای تیم پروژه برگزار میشود تا با ابزارها، فرآیندها، و مسئولیتهای خود آشنا شوند. این آموزشها برای موفقیت سیستم ضروری است. - پیادهسازی سیستم
ابزارها و فرآیندهای تعریفشده بهطور رسمی در پروژهها اجرا میشوند. نصب نرمافزارها، تنظیم پایگاه دادهها، و هماهنگی تیمها در این مرحله انجام میشود. - نظارت و ارزیابی عملکرد
عملکرد سیستم مدیریت پروژه از نظر انطباق با اهداف تعیینشده ارزیابی میشود. شناسایی مشکلات احتمالی و ارائه راهکارهای بهبود نیز در این مرحله انجام میشود. - بهینهسازی و نگهداری
پس از ارزیابی، سیستم بهینهسازی میشود و فرآیندهای نگهداری برای اطمینان از عملکرد پایدار و بلندمدت سیستم انجام میگیرد.
استقرار موفق سیستم مدیریت پروژه نیازمند اجرای دقیق این مراحل است تا سازمان بتواند از تمامی مزایای این سیستم بهرهمند شود.
داشبوردهای مدیریت پروژه و نقش آنها
داشبوردهای مدیریت پروژه ابزاری حیاتی برای نظارت و گزارشدهی در پروژهها هستند. این داشبوردها بهصورت تصویری و بصری، دادههای کلیدی پروژه را جمعآوری کرده و در اختیار مدیران و تیمهای پروژه قرار میدهند. هدف اصلی از استفاده از داشبوردها، تسهیل فرآیند نظارت، ارائه گزارشهای بهروز، و ارتقای تصمیمگیریهای سریع و دقیق است.
نقش داشبوردهای مدیریت پروژه
- نظارت بر پیشرفت پروژه:
داشبوردها به مدیران این امکان را میدهند که پیشرفت پروژهها را در زمان واقعی مشاهده کنند. این ابزارها بهطور خودکار دادهها را از منابع مختلف جمعآوری کرده و بهصورت تصویری نمایش میدهند. - مقابله با تأخیرات و انحرافات:
از آنجا که داشبوردها معمولاً شامل ابزارهای هشداردهنده هستند، میتوانند انحرافات از برنامهریزی اولیه را شناسایی کرده و به مدیران هشدار دهند. این ویژگی به مدیران پروژه کمک میکند تا سریعاً به مشکلات واکنش نشان دهند. - مدیریت منابع:
داشبوردهای مدیریت پروژه، منابع مختلف مانند نیروی انسانی، مالی، و تجهیزات را بهطور واضح نمایش میدهند. این امکان را برای مدیران فراهم میکنند که از تخصیص بهینه منابع اطمینان حاصل کنند و در صورت لزوم تغییرات لازم را اعمال کنند. - گزارشدهی و تحلیل:
داشبوردها معمولاً ابزارهای تحلیلی پیشرفتهای دارند که به مدیران امکان میدهد گزارشهای سفارشی تهیه کنند. این گزارشها میتوانند شامل تحلیلهای هزینه، پیشرفت زمانی، و مقایسه وضعیت پروژه با اهداف باشند.
انواع داشبوردهای مدیریت پروژه
- داشبورد وضعیت پروژه:
این داشبورد بهطور کلی وضعیت پروژه را از نظر زمانبندی، هزینه، کیفیت، و منابع نشان میدهد. این نوع داشبورد معمولاً شامل گرافها، نمودارهای دایرهای، و گانت چارتها است که به مدیران کمک میکند وضعیت کلی پروژه را بهصورت بصری بررسی کنند. - داشبورد مالی پروژه:
این داشبورد به مدیران امکان میدهد تا هزینههای پروژه را پیگیری کرده و انحرافات از بودجه را شناسایی کنند. نمودارهای مالی مانند مقایسه هزینه واقعی و پیشبینیشده یا نمودارهای جریان نقدی معمولاً در این داشبوردها وجود دارند. - داشبورد منابع:
این داشبورد بهطور خاص بر روی تخصیص و استفاده از منابع پروژه تمرکز دارد. اطلاعات مربوط به منابع انسانی، تجهیزات، و مواد مصرفی در این داشبورد بهصورت لحظهای بهروزرسانی میشود. - داشبورد ریسک پروژه:
این نوع داشبورد شامل ارزیابی و تحلیل ریسکهای پروژه است. با استفاده از نمودارهای شبیه به ماتریس ریسک، این داشبوردها میتوانند احتمال وقوع مشکلات و تأثیرات آنها بر پروژه را پیشبینی کنند.
نمونههایی از داشبوردهای مدیریت پروژه
- Microsoft Project Dashboards:
این داشبوردها شامل نمودارهای گانت، گزارشهای پیشرفت، و تحلیلهای مالی برای نظارت بر پیشرفت پروژهها هستند. - Power BI Dashboards:
Power BI ابزاری برای ایجاد داشبوردهای سفارشی است که بهویژه در تحلیل دادههای پیچیده و ارائه گزارشهای مالی مفید است. - Trello Boards:
هر چند بیشتر برای پروژههای کوچک استفاده میشود، ولی میتواند برای نظارت بر وضعیت وظایف مختلف در پروژهها بسیار مفید باشد. این ابزار همچنین شامل امکاناتی برای تعیین اولویتها و بررسی زمانبندی پروژههاست. - Jira Dashboards:
برای تیمهای نرمافزاری و چابک، Jira ابزار قدرتمندی برای پیگیری پیشرفت وظایف و پروژهها است. این داشبورد شامل گزارشی از وضعیت وظایف، پروژهها و گزارشهای مالی است.
منشور دفتر مدیریت پروژه (PMO)
دفتر مدیریت پروژه (PMO) یک ساختار سازمانی است که هدف آن بهبود و استانداردسازی فرآیندهای مدیریت پروژه در سازمانهاست. منشور دفتر مدیریت پروژه، سندی است که اساسنامه یا نقشهراه برای استقرار و عملکرد PMO را تعریف میکند. این سند بهعنوان مبنای فعالیتهای دفتر مدیریت پروژه عمل میکند و راهنمایی برای پیادهسازی استانداردها و فرآیندهای مدیریت پروژه فراهم میآورد.
نقش و اهمیت منشور دفتر مدیریت پروژه (PMO)
- تعریف اهداف و چارچوبهای مدیریت پروژه:
منشور دفتر مدیریت پروژه، اهداف بلندمدت و استراتژیک دفتر PMO را تعیین میکند و آنها را با اهداف کلی سازمان هماهنگ میسازد. این اهداف ممکن است شامل استانداردسازی فرآیندها، کاهش هزینهها، و بهبود کیفیت اجرای پروژهها باشد. - تخصیص منابع و مسئولیتها:
در منشور، منابع مورد نیاز برای عملکرد مؤثر دفتر مدیریت پروژه، مانند منابع انسانی، مالی و فناوری، تعیین میشوند. همچنین مسئولیتها و نقشهای مختلف در دفتر مدیریت پروژه مشخص میشود. - ارائه استانداردها و فرآیندها:
منشور PMO شامل فرآیندهای استاندارد و روشهایی است که باید در تمامی پروژهها رعایت شود. این فرآیندها ممکن است شامل برنامهریزی، نظارت، مدیریت ریسک، و کنترل تغییرات باشند. با استقرار این استانداردها، سازمان میتواند کارایی پروژهها را افزایش دهد و از خطاهای احتمالی جلوگیری کند. - حاکمیت و نظارت:
دفتر مدیریت پروژه معمولاً مسئول نظارت بر تمامی پروژههای سازمان است. منشور PMO همچنین نحوه نظارت بر پروژهها و گزارشدهی به مدیران ارشد را توضیح میدهد. این نظارت به تضمین موفقیت پروژهها و انطباق آنها با اهداف سازمان کمک میکند. - ارتباطات و هماهنگی بین تیمها:
منشور PMO ابزارهایی برای تسهیل ارتباطات و هماهنگی بین تیمهای مختلف پروژه فراهم میآورد. این امر به افزایش شفافیت و بهبود همکاریهای میان تیمها کمک میکند.
مولفههای اصلی منشور دفتر مدیریت پروژه (PMO)
- بیانیه مأموریت:
این بخش از منشور، چشمانداز، اهداف، و نقش دفتر مدیریت پروژه در سازمان را توضیح میدهد. بیانیه مأموریت باید مطابق با استراتژیهای کلان سازمان باشد. - ساختار سازمانی:
این بخش شامل توضیحاتی در مورد ساختار دفتر مدیریت پروژه و مسئولیتهای مختلف در آن است. ممکن است دفتر PMO بهصورت مرکزی یا پراکنده در سازمان مستقر باشد. - فرآیندهای مدیریت پروژه:
منشور PMO فرآیندهای استاندارد مدیریت پروژه، از جمله برنامهریزی، پیگیری، گزارشدهی، و ارزیابی عملکرد پروژهها را تعریف میکند. - مقیاسگذاری و اولویتبندی پروژهها:
منشور PMO بهطور مشخص اولویتبندی پروژهها بر اساس اهداف سازمانی و منابع موجود را تعیین میکند. این فرآیند به کمک دفتر PMO انجام میشود تا پروژهها در اولویتهای صحیح قرار گیرند. - معیارهای ارزیابی:
در منشور دفتر مدیریت پروژه، معیارهای کلیدی برای ارزیابی موفقیت پروژهها و عملکرد PMO تعیین میشود. این معیارها شامل هزینه، زمانبندی، کیفیت، و رضایت ذینفعان است.
منشور دفتر مدیریت پروژه یک ابزار استراتژیک برای استقرار و بهرهبرداری از سیستم مدیریت پروژه در سازمانها است. با تدوین این منشور، سازمانها میتوانند فرآیندهای پروژه خود را استاندارد کرده، شفافیت را افزایش دهند و از موفقیت پروژهها اطمینان حاصل کنند. استقرار یک دفتر مدیریت پروژه مؤثر میتواند به سازمان کمک کند تا پروژههای خود را بهطور مؤثرتر، کارآمدتر، و با کیفیت بالاتر اجرا کند.
سیستم جامع مدیریت پروژه: راهکاری یکپارچه
سیستم جامع مدیریت پروژه یک ابزار نرمافزاری یا مجموعهای از ابزارهای است که تمام جنبههای یک پروژه، از برنامهریزی و زمانبندی تا تخصیص منابع و ارزیابی عملکرد، را بهصورت یکپارچه مدیریت میکند. این سیستمها به سازمانها کمک میکنند تا تمامی پروژهها و فعالیتهای خود را در یک پلتفرم واحد نظارت کنند، ریسکها را مدیریت کنند، و اطلاعات را بهصورت لحظهای و دقیق در دسترس داشته باشند.
ویژگیهای کلیدی سیستم جامع مدیریت پروژه
- یکپارچگی اطلاعات:
در سیستمهای جامع مدیریت پروژه، تمامی دادههای مرتبط با پروژهها در یک پایگاه داده مشترک ذخیره میشوند. این امر باعث میشود که همه تیمها و ذینفعان پروژه از اطلاعات یکسان و بهروز استفاده کنند. - مدیریت زمانبندی:
این سیستمها به طور خودکار زمانبندی پروژهها، تاریخهای مهم، و مهلتهای تحویل را محاسبه میکنند. همچنین، از ابزارهای گانت چارت و نمودارهای دیگر برای نظارت بر پیشرفت زمانبندی استفاده میشود. - مدیریت منابع:
سیستمهای جامع مدیریت پروژه امکان تخصیص منابع انسانی، مالی، و تجهیزاتی را بهطور دقیق و بهینه فراهم میآورند. این سیستمها به مدیران پروژه کمک میکنند تا از هدررفت منابع جلوگیری کرده و تخصیص بهینهای برای آنها داشته باشند. - گزارشدهی و تحلیل:
سیستمهای جامع گزارشهای متنوعی را برای ارزیابی عملکرد پروژهها، تحلیل هزینهها، و پیشرفت فعالیتها ارائه میدهند. این گزارشها میتوانند بهصورت گرافیکی یا عددی باشند و به مدیران پروژه کمک میکنند تا وضعیت پروژهها را ارزیابی کنند و تصمیمات آگاهانهتری بگیرند. - مدیریت ریسک:
این سیستمها ابزارهایی برای شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسکهای پروژه فراهم میکنند. به این ترتیب، مدیران پروژه میتوانند از بروز مشکلات پیشبینینشده جلوگیری کنند و از تأثیرات منفی آنها بکاهند. - ارتباطات و همکاری تیمی:
سیستمهای جامع مدیریت پروژه به تیمهای پروژه این امکان را میدهند که بهطور همزمان و در یک محیط مشترک با یکدیگر همکاری کنند. از ابزارهای ارتباطی مانند ایمیل، چت، و پیغامهای فوری برای تسهیل ارتباطات بین تیمها استفاده میشود.
مزایای استفاده از سیستم جامع مدیریت پروژه
- افزایش بهرهوری:
استفاده از یک سیستم یکپارچه، به تیمها کمک میکند تا زمان و منابع خود را به بهترین شکل مدیریت کرده و از هدررفت جلوگیری کنند. همچنین، امکان دسترسی سریع به اطلاعات پروژه باعث میشود تا تصمیمگیریهای سریعتر و دقیقتری انجام شود. - کاهش ریسکها:
سیستمهای جامع مدیریت پروژه ابزارهایی برای شناسایی و کاهش ریسکها ارائه میدهند. با پیشبینی مشکلات و ارزیابی تهدیدات احتمالی، این سیستمها به مدیران پروژه کمک میکنند تا از تأخیرات یا هزینههای اضافی جلوگیری کنند. - مدیریت بهتر منابع:
این سیستمها به مدیران پروژه این امکان را میدهند که از منابع خود بهطور بهینه استفاده کنند. تخصیص دقیق منابع انسانی، مالی، و تجهیزاتی باعث میشود که پروژهها در زمان مشخص و با بودجه مناسب به پایان برسند. - گزارشدهی دقیق:
سیستمهای جامع بهطور خودکار گزارشهای مختلفی از جمله پیشرفت پروژه، هزینهها، و تخصیص منابع را تولید میکنند. این گزارشها به مدیران ارشد کمک میکنند تا بهراحتی وضعیت کلی پروژهها را بررسی کنند.
چالشها در پیادهسازی سیستمهای جامع مدیریت پروژه
- هزینههای اولیه بالا:
پیادهسازی سیستمهای جامع ممکن است هزینههای زیادی به همراه داشته باشد، بهویژه برای سازمانهای کوچک یا متوسط. این هزینهها شامل خرید نرمافزار، نصب، و آموزش کارکنان است. - مقاومت در برابر تغییر:
یکی از چالشهای رایج در پیادهسازی سیستمهای جامع مدیریت پروژه، مقاومت تیمها به تغییرات و پذیرش سیستمهای جدید است. آموزش کارکنان و ایجاد انگیزه برای استفاده از این سیستمها ضروری است. - نیاز به پشتیبانی فنی:
سیستمهای جامع نیاز به پشتیبانی فنی مستمر دارند. مشکلات فنی ممکن است باعث کاهش کارایی سیستم یا از کار افتادن آن در مواقع بحرانی شود.
نتیجهگیری
استقرار سیستمهای مدیریت پروژه به سازمانها کمک میکند تا پروژهها را با کارایی بالاتر، شفافیت بیشتر و هزینههای کمتر مدیریت کنند. این سیستمها فرآیندها را استاندارد کرده و به بهینهسازی منابع، کاهش ریسکها و تسهیل تصمیمگیریهای بهموقع کمک میکنند.
در حالی که پیادهسازی این سیستمها با چالشهایی مانند هزینههای اولیه بالا و مقاومت سازمانی همراه است، مزایای آنها شامل افزایش بهرهوری، کاهش هزینهها، و بهبود نظارت بر پیشرفت پروژهها است. با استفاده از این سیستمها، سازمانها میتوانند ریسکها را بهتر مدیریت کنند و از منابع خود بهطور مؤثری بهرهبرداری کنند.
در نهایت، سیستمهای مدیریت پروژه بهعنوان ابزاری استراتژیک به سازمانها کمک میکنند تا پروژهها را با موفقیت بیشتری به اتمام برسانند و به اهداف خود دست یابند.