استارتاپ‌ها در سراسر جهان به‌عنوان موتورهای اصلی رشد اقتصادی و نوآوری شناخته می‌شوند. با این حال، تفاوت‌های عمده‌ای بین استارتاپ‌های ایرانی و خارجی وجود دارد که ناشی از عوامل مختلف زیرساختی، فرهنگی، نهادی و اقتصادی است. این تفاوت‌ها، باعث ایجاد چالش‌ها و فرصت‌های متفاوتی برای استارتاپ‌ها در هر محیط می‌شود. در این مقاله، به‌طور گسترده و جامع به بررسی این تفاوت‌ها و عوامل تأثیرگذار بر موفقیت و رشد استارتاپ‌ها در ایران و کشورهای خارجی می‌پردازیم.
- پیشنهاد بررسی >>>> معرفی ۸ استارتاپ شکست‌خورده : درس‌هایی از ناکامی‌ها
دسترسی به منابع مالی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر
استارتاپ‌ها برای رشد و توسعه به منابع مالی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیاز دارند. در ایران، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای استارتاپ‌ها، محدودیت‌های موجود در دسترسی به این منابع است. به‌دلیل نبود قوانین شفاف و پایدار برای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران، بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تمایلی به ورود به بازار استارتاپی ایران ندارند. مشکلاتی مانند ناکارآمدی در قوانین مالیاتی و نبود مکانیزم‌های امتیازدهی اعتباری نیز باعث شده‌اند که سرمایه‌گذاران نتوانند به‌درستی ریسک‌های سرمایه‌گذاری خود را ارزیابی کنند. تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های مالی نیز بر این شرایط تأثیر گذاشته و دسترسی استارتاپ‌ها به منابع خارجی را کاهش داده است. این مسئله باعث شده است که استارتاپ‌های ایرانی عمدتاً به منابع مالی داخلی محدود باشند که اغلب ناکافی است و امکان رشد و توسعه سریع را فراهم نمی‌کند.
در مقابل، در کشورهای توسعه‌یافته نظیر آمریکا و کشورهای اروپایی، استارتاپ‌ها به‌راحتی به منابع مالی و سرمایه‌گذاری دسترسی دارند. در این کشورها، اکوسیستم‌های کارآفرینی گسترده و متنوعی وجود دارند که شامل سرمایه‌گذاران خطرپذیر متعدد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی، شتاب‌دهنده‌های تخصصی و سرمایه‌گذاران فرشته (Angel Investors) می‌شود. این اکوسیستم‌ها با ارائه منابع مالی، مشاوره فنی و خدمات پشتیبانی، به استارتاپ‌ها کمک می‌کنند تا به سرعت به بازار وارد شوند و مسیر رشد خود را طی کنند. همچنین، دولت‌های محلی و ملی در این کشورها از طریق سیاست‌های حمایتی و ایجاد زیرساخت‌های فناوری، به استارتاپ‌ها امکان می‌دهند تا با ریسک کمتری فعالیت کنند و منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین کنند.
- پیشنهاد بررسی >>>> نقشه راه اندازی استارتاپ در 9 گام کلیدی
به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای بر روی سیستم استارتاپی بارسلونا نشان می‌دهد که سیاست‌های دیجیتالی دولت و فراهم‌سازی زیرساخت‌های فناوری، دسترسی استارتاپ‌ها به منابع مالی و سرمایه‌گذاری خارجی را تسهیل کرده و توانسته است بازار سرمایه‌گذاری خطرپذیر پویایی را ایجاد کند. در این کشورها، استارتاپ‌ها به‌طور مرتب می‌توانند از برنامه‌های مختلفی نظیر وام‌های کم‌بهره، سرمایه‌گذاری‌های مشترک و حتی گرانت‌های دولتی برای حمایت از رشد خود استفاده کنند.
محیط و فرهنگ کارآفرینی
فرهنگ کارآفرینی یکی از عوامل کلیدی در توسعه و موفقیت استارتاپ‌ها است. در ایران، این فرهنگ با چالش‌های متعددی نظیر نبود اکوسیستم حمایتی پایدار و کمبود دانش کارآفرینی مواجه است. بسیاری از کارآفرینان ایرانی با نگرش محافظه‌کارانه در برابر پذیرش شکست فعالیت می‌کنند، زیرا جامعه و سیستم اقتصادی به‌درستی از کارآفرینان حمایت نمی‌کند. این نگرش منجر به کاهش نرخ تأسیس استارتاپ‌ها و عدم تنوع در مدل‌های کسب‌وکار می‌شود. علاوه بر این، نبود برنامه‌های آموزشی مناسب و سیستم‌های حمایتی تخصصی باعث می‌شود که کارآفرینان ایرانی دسترسی کافی به منابع آموزشی و مشاوره‌های حرفه‌ای نداشته باشند.
- پیشنهاد بررسی >>>> آموزش قوانین ثبت استارتاپ ها
برخلاف این وضعیت، در کشورهای پیشرفته نظیر آمریکا و کشورهای اروپایی، فرهنگ کارآفرینی به‌خوبی توسعه یافته و شکست به‌عنوان بخشی از فرآیند یادگیری و پیشرفت تلقی می‌شود. کارآفرینی در این کشورها به‌عنوان یک سبک زندگی و مسیر حرفه‌ای معتبر شناخته می‌شود. برنامه‌های آموزشی متعددی که از سوی دانشگاه‌ها، مراکز شتاب‌دهی و سازمان‌های دولتی برگزار می‌شود، به کارآفرینان این امکان را می‌دهد که مهارت‌های لازم را فرا بگیرند و از حمایت‌های مالی و تخصصی برخوردار شوند.
رویدادهای کارآفرینی نظیر TEDx، Startup Weekend و سایر کنفرانس‌های بزرگ نیز به توسعه فرهنگ کارآفرینی کمک کرده و کارآفرینان را به شبکه‌های گسترده‌تری متصل می‌کنند. در این محیط‌ها، کارآفرینان از حمایت‌های مالی و منابع مشاوره‌ای بهره‌مند می‌شوند و به این ترتیب، احتمال موفقیت استارتاپ‌ها به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
زیرساخت‌های فناورانه و تکنولوژیکی
زیرساخت‌های فناورانه برای توسعه استارتاپ‌های فناوری‌محور از اهمیت بالایی برخوردار است. در ایران، کمبود زیرساخت‌های فناورانه یکی از موانع جدی برای رشد استارتاپ‌ها محسوب می‌شود. مشکلاتی مانند نبود اینترنت پرسرعت و قابل‌اعتماد، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی و مشکلات واردات فناوری‌های پیشرفته، باعث شده‌اند که بسیاری از استارتاپ‌های ایرانی نتوانند به‌طور مؤثر به رقابت جهانی بپردازند. علاوه بر این، نبود مراکز تخصصی شتاب‌دهی و انکوباتورهای حرفه‌ای که بتوانند به استارتاپ‌ها در مراحل اولیه رشد کمک کنند، به کاهش نرخ موفقیت این کسب‌وکارها منجر شده است.
- پیشنهاد بررسی >>>> نکته استارتاپی: نقاط قوت خود را دست کم نگیرید!
در کشورهای توسعه‌یافته، استارتاپ‌ها به‌راحتی به زیرساخت‌های فناورانه پیشرفته‌ای دسترسی دارند. این کشورها با فراهم‌سازی خدمات ابری، اینترنت پرسرعت، مراکز داده پیشرفته و پلتفرم‌های توسعه نرم‌افزاری، به استارتاپ‌ها امکان می‌دهند که به سرعت از فناوری‌های روز بهره‌برداری کنند و محصولات خود را توسعه دهند. همچنین، مراکز تخصصی شتاب‌دهی و انکوباتورهای حرفه‌ای در این کشورها وجود دارند که با ارائه منابع مالی، خدمات مشاوره‌ای و شبکه‌های ارتباطی، به رشد استارتاپ‌ها کمک می‌کنند. به عنوان مثال، سیلیکون ولی در آمریکا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز فناوری در جهان، دارای زیرساخت‌های بسیار قوی و شبکه‌های گسترده‌ای از سرمایه‌گذاران و متخصصان فناوری است که به استارتاپ‌ها در تمامی مراحل توسعه و رشد کمک می‌کنند.
قوانین و مقررات حمایتی
قوانین و مقررات حمایتی یکی از عوامل تعیین‌کننده در موفقیت استارتاپ‌ها هستند. در ایران، قوانین هنوز به‌طور کامل از استارتاپ‌ها حمایت نمی‌کنند. مشکلاتی نظیر بوروکراسی سنگین، نبود قوانین مشخص حمایتی در حوزه‌های مالی و مالکیت فکری، و تغییرات پی‌درپی مقررات اقتصادی، از جمله مشکلاتی هستند که باعث می‌شوند بسیاری از استارتاپ‌ها نتوانند به‌طور مؤثر فعالیت کنند. این چالش‌ها، به‌ویژه برای استارتاپ‌هایی که در حوزه‌های نوآورانه و فناوری فعالیت می‌کنند، به‌صورت قابل‌توجهی ریسک فعالیت را افزایش می‌دهد و موجب کاهش انگیزه کارآفرینان می‌شود.
- پیشنهاد بررسی >>>> نکته استارتاپی: مواظب پول خرج کردنتان باشید!
در مقابل، در کشورهای خارجی قوانین حمایتی به‌طور شفاف تدوین شده و بوروکراسی کمتری وجود دارد. برای مثال، در کشورهای اروپایی و آمریکا، دولت‌ها با ارائه تسهیلات مالیاتی، حمایت‌های قانونی در حوزه مالکیت فکری و ایجاد مکانیزم‌های حل‌وفصل سریع اختلافات، به استارتاپ‌ها کمک می‌کنند تا با اعتماد بیشتری فعالیت کنند. این سیاست‌ها به استارتاپ‌ها این امکان را می‌دهد که از حمایت‌های مختلف نظیر وام‌های دولتی، سرمایه‌گذاری‌های مشترک و خدمات مشاوره‌ای بهره‌مند شوند.
دولت‌های محلی در شهرهایی نظیر بارسلونا نیز با ارائه سیاست‌های حمایتی و تسهیلات مالی، به ایجاد یک اکوسیستم پویا و جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی کمک کرده‌اند. این قوانین و مقررات، علاوه بر حمایت از کارآفرینان، به تسهیل فرآیند ثبت شرکت، اخذ مجوزها و دسترسی به منابع مالی و حقوقی کمک می‌کنند.
دسترسی به بازارها
دسترسی به بازارهای بزرگ و بین‌المللی از عوامل کلیدی در موفقیت استارتاپ‌ها است. در ایران، به دلیل تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی، استارتاپ‌های ایرانی نمی‌توانند به‌راحتی به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند. این محدودیت‌ها باعث شده‌اند که بسیاری از استارتاپ‌ها تنها به بازارهای داخلی محدود شوند و نتوانند به‌طور مؤثری در سطح جهانی رقابت کنند. این مسئله نه‌تنها مقیاس‌پذیری استارتاپ‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه فرصت‌های رشد و گسترش کسب‌وکار را نیز محدود می‌کند.
- پیشنهاد بررسی >>>> تحول دیجیتال
در کشورهای توسعه‌یافته، استارتاپ‌ها به‌راحتی به بازارهای بین‌المللی دسترسی دارند. آن‌ها می‌توانند محصولات و خدمات خود را به مشتریان جهانی ارائه دهند و با بهره‌گیری از پلتفرم‌های تجارت الکترونیک و شبکه‌های توزیع جهانی، به سرعت وارد بازارهای جدید شوند. این امکان به استارتاپ‌ها اجازه می‌دهد که رشد سریعتری داشته باشند و به فرصت‌های جدید در بازارهای جهانی دست یابند.
نیروی انسانی متخصص و فرار مغزها
یکی از چالش‌های بزرگ استارتاپ‌های ایرانی، کمبود نیروی کار متخصص است. بسیاری از کارآفرینان و متخصصان به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی و اجتماعی به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند. این مسئله که به عنوان «فرار مغزها» شناخته می‌شود، باعث کاهش نیروی کار ماهر در ایران شده و توسعه استارتاپ‌ها را محدود می‌کند. علاوه بر این، نبود برنامه‌های آموزشی تخصصی و سیستم‌های کارآموزی مناسب نیز مانع از پرورش نیروی کار ماهر می‌شود.
- پیشنهاد بررسی >>>> طرح کسب و کار
در کشورهای توسعه‌یافته، استارتاپ‌ها به‌راحتی به نیروی کار متخصص دسترسی دارند. مراکز فناوری مانند سیلیکون ولی به‌عنوان قطب‌های جذب استعدادهای برتر عمل می‌کنند و برنامه‌های آموزشی متعددی برای توسعه مهارت‌های کارآفرینی و فناوری ارائه می‌دهند. این امکانات به استارتاپ‌ها کمک می‌کند تا به تیم‌های حرفه‌ای و متخصص دسترسی پیدا کنند و در مسیر رشد خود با کمترین مشکلات ممکن پیش بروند.
شبکه‌سازی و همکاری با شرکت‌های بزرگ
شبکه‌سازی و ایجاد ارتباط با شرکت‌های بزرگ برای استارتاپ‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت و رشد آن‌ها است. در ایران، به دلیل محدودیت‌های بین‌المللی و نبود پل‌های ارتباطی کارآمد، بسیاری از استارتاپ‌ها نتوانسته‌اند به شبکه‌های بزرگ و منابع مالی و دانشی لازم برای رشد دست یابند. این مسئله باعث می‌شود که استارتاپ‌ها به فرصت‌های مهم شبکه‌سازی دسترسی نداشته باشند و توسعه و گسترش آن‌ها با مشکلاتی مواجه شود.
- پیشنهاد بررسی >>>> راه اندازی کسب و کار
در کشورهای توسعه‌یافته، شبکه‌سازی و همکاری میان استارتاپ‌ها و شرکت‌های بزرگ به‌خوبی توسعه یافته است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ به‌طور فعال از استارتاپ‌ها حمایت می‌کنند و حتی به‌عنوان شتاب‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذاران استراتژیک عمل می‌کنند. این همکاری‌ها به استارتاپ‌ها این امکان را می‌دهد که به شبکه‌های بزرگ‌تر دسترسی پیدا کنند و از منابع مالی و تخصصی بهره‌مند شوند. به این ترتیب، رشد و توسعه استارتاپ‌ها تسهیل شده و به سرعت به بازارهای جهانی وارد می‌شوند.
نتیجه‌گیری
استارتاپ‌های ایرانی با چالش‌های متعددی نظیر محدودیت‌های نهادی، اقتصادی و زیرساختی مواجه هستند، در حالی که استارتاپ‌های خارجی به منابع و فرصت‌های بیشتری دسترسی دارند. برای بهبود وضعیت استارتاپ‌های ایرانی، نیاز به اصلاحات نهادی، توسعه زیرساخت‌های مناسب، حمایت‌های مالی و ارتقاء فرهنگ کارآفرینی و نوآوری است. این اقدامات می‌تواند به رشد اقتصادی کشور و افزایش حضور استارتاپ‌های ایرانی در بازارهای جهانی کمک کند.
منابع
- Salamzadeh, A., & Kesim, H. K. (2017). The enterprising communities and startup ecosystem in Iran. Journal of Enterprising Communities: People and Places in The Global Economy, 11, 456-479.
- Shojaei, S., Motavaseli, M., Bitaab, A., Chitsazan, H., & Elyasi, G. M. (2018). Institutional barriers to venture capital financing: an explorative study for the case of Iran. Journal of Entrepreneurship in Emerging Economies.
- Salamzadeh, A. (2018). Start-up Boom in an Emerging Market: A Niche Market Approach. Social Science Research Network.
- Lin, S. (2023). Digital transformation policies to develop an effective startup ecosystem: the case of Barcelona. Transforming Government: People, Process and Policy.
- Mirghaderi, S. A., Aboumasoudi, A., & Amindoust, A. (2023). Developing an open innovation model in the startup ecosystem industries based on the attitude of organizational resilience and blue ocean strategy. Computers & Industrial Engineering
